ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ – ΟΜΑΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Θεσμό υπαγορευόμενο από τα κοινωνικά ήθη της αρχαιότητας και σχετιζόμενο άμεσα με το γάμο αποτελούσε η προίκα « dos » , το περιεχόμενο της οποίας ρυθμιζόταν άμεσα από τη ρωμαϊκή νομοθεσία
Ορόσημο για το δίκαιο της προίκας και γενικότερα για το οικογενειακό δίκαιο αποτέλεσε η νομοθεσία του Αυγούστου ( leges Iuliae ) κατά την κλασική περίοδο, ενώ ο Ιουστινιανός αναμόρφωσε το θεσμό της προίκας επηρεαζόμενος από ελληνικές νομικές αντιλήψεις.
Η προίκα, ως σύνολο περιουσιακών στοιχείων, απέβλεπε στην ανακούφιση των βαρών του γάμου και αποτελούσε αντιστάθμισμα του κληρονομικού μεριδίου της γυναίκας στην πατρική περιουσία.
Όταν η γυναίκα έφευγε από την οικογένεια στην οποία ως τότε ανήκε και περνούσε στην οικογένεια του συζύγου της, διακοπτόταν ο συγγενικός δεσμός κατ’αρρενογονία μεταξύ της γυναίκας και της ως τότε οικογένειάς της και η γυναίκα έχανε τα κληρονομικά της δικαιώματα πάνω στη οικογενειακή περιουσία.
Ως αντίβαρο λοιπόν, δημιουργήθηκε μία ηθική και όχι νομική υποχρέωση του εξουσιαστή (pater familias) της γυναίκας να δίνει όταν γίνει conventio in manum ορισμένα περιουσιακά στοιχεία στον άνδρα ως αποζημίωση, των οποίων ο άνδρας με αυτόν τον τρόπο γινόταν κύριος.
Το σύνολο αυτό των περιουσιακών στοιχείων ονομάστηκε dos και απέβλεπε στην ανακούφιση των βαρών του γάμου.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΕΠΕΒΑΛΑΝ ΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ
Από καταβολής του ανθρώπινου είδους το μοντέλο πάνω στο οποίο στηριζόταν η κοινωνία (εκτός λίγων εξαιρέσεων) ήταν λίγο πολύ το ίδιο για αιώνες. Το ισχυρό αρσενικό ήταν αυτό που έπρεπε να ψάξει να βρει τροφή, να κυνηγήσει, να διεκδικήσει την «τροφή» από τους άλλους διεκδικητές – αρσενικά και να παλέψει μαζί τους αν χρειαστεί. Το ανίσχυρο θηλυκό ως επί το πλείστον ήταν επιφορτισμένο με την ανατροφή των παιδιών. Με την πάροδο του χρόνου ο άνθρωπος εξελισσόταν αλλά το μοντέλο ουσιαστικά δεν άλλαζε. Η σπηλιά μπορεί να έγινε καλύβα ή σπίτι αλλά πάντα το θηλυκό ήταν μέσα για να μεγαλώνει τα παιδιά και το αρσενικό κουβαλούσε τα αναγκαία.
Το μοντέλο αυτό διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα περίπου του περασμένου αιώνα. Η πολιτεία, όπως είχε υποχρέωση, φρόντισε να προσαρμόσει τη νομοθεσία της σε αυτήν την κοινωνική δομή και προσπάθησε να μεριμνήσει για τους «ανίσχυρους», γι αυτούς δηλαδή που δεν είχαν τη δυνατότητα να εργασθούν. Όταν πέθαινε ο πατέρας άγαμης κορασίδος αυτή δικαιούτάν σύνταξης θανάτου μέχρι να παντρευτεί ή σε περίπτωση που δεν παντρευόταν, σε όλη της τη ζωή. Για τους ίδιους λόγους δικαιούνταν συντάξεως η χήρα θανόντος, για τους ίδιους λόγους προβλεπόταν η καταβολή διατροφής στη σύζυγο σε περίπτωση που λυόταν ο γάμος με υπαιτιότητα του συζύγου. Ακόμα και ο θεσμός της προίκας μπορεί να εξηγηθεί από τη συγκεκριμένη κοινωνική δομή. Ήταν ένα είδος οικονομικού βοηθήματος προς το γαμπρό αφού η οικογένεια της νύφης απαλλασσόταν πλέον από την υποχρέωση διατροφής της. Μέχρι και τις αρχές του 20Ου αιώνα η φροντίδα για τον γάμο των παιδιών ήταν μέλημα και καθήκον των γονιών και μάλιστα του πατέρα που φρόντιζε για την προικοδότηση των κοριτσιών της οικογένειας. Ο θεσμός της προικοδότησης στηρίζονταν στο αίσθημα της ευθύνης των γονιών να στεριώσουν οικονομικά και κοινωνικά τα παιδιά τους που έφτιαχναν καινούρια οικογένεια. Η προίκα της γυναίκας αποτελούσε την συνεισφορά της στον οικογενειακό προϋπολογισμό και μια ελάφρυνση του συζύγου από τα οικονομικά βάρη της οικογένειας.
Προίκες και προικοσύμφωνα
Στη νεοελληνική οικογένεια τα παιδιά παντρεύονταν κατά σειρά
ηλικίας.0ι θυγατέρες προηγούνταν κι ακολουθούσαν τα παλικάρια, με τη
σειρά τους κι αυτά. Ήταν ατιμωτικό για τον άντρα να παντρευτεί πρώτος
και ν’ αφήσει αδελφή μεγαλύτερη ή μικρότερη ανύπαντρη. Πολλά
παλικάρια έμεναν ανύπαντρα, γιατί δεν μπόρεσαν ν’ αποκαταστήσουν τις αδελφές τους.
Ο θεσμός της προικοδότησης των θυγατέρων είναι πανάρχαιος και
από τα ομηρικά χρόνια φτάνει μέχρι την εποχή μας .Για αιώνες
αμέτρητους από τα φυσικά και επίκτητα προσόντα της νύφης (ομορφιά,
ψυχική και πνευματική καλλιέργεια κτλ.) το πρώτο που εξεταζόταν
ήταν η προίκα της. Η απροίκιστη ήταν κοινωνικά κατώτερη και
δύσκολα βρισκόταν γαμπρός να τη ζητήσει σε γάμο.
Η γυναίκα δεν εργαζόταν. Τα βάρη του γάμου τα σήκωνε αποκλειστικά
και μόνο ο άντρας. Αυτός είχε την υποχρέωση να συντηρεί τη σύζυγό
του , ανάλογα με την κοινωνική της θέση , και να μεγαλώνει , με
ανάλογο τρόπο και πάλι , τα παιδιά του. Η προίκα της γυναίκας
αποτελούσε τη συνεισφορά της στον οικογενειακό προϋπολογισμό και
μια ελάφρυνση του συζύγου από τα οικονομικά βάρη της οικογένειας.
Από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια ( 5ος αι. μ.Χ.) για τη σύσταση της
προίκας συντάσσονταν προικώα έγγραφα. Η συνήθεια αυτή κράτησε
σε όλη τη βυζαντινή περίοδο και συνεχίστηκε στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας .Τα έγγραφα αυτά ονομάζονταν προικοσύμφωνα (αλλού
προικοχάρτια, αρραβωνοχάρτια κτλ.) και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
συντάσσονταν από κληρικούς, ιερείς ή μοναχούς, που εφάρμοζαν το
οικογενειακό δίκαιο στους υπόδουλους Έλληνες. Η σύνταξή τους
γινόταν πάντα με παρουσία μαρτύρων, που ήταν υποχρεωμένοι να
υπογράψουν το προικοσύμφωνο. Το προικοσύμφωνο συντασσόταν πριν
από τον γάμο. Η προίκα παραδινόταν στον γαμπρό πριν από τη στέψη.
Περιλάμβανε είδη ρουχισμού , έπιπλα, οικιακά σκεύη, κοσμήματα, ζώα
(πρόβατα,βόδια ),νομίσματα κ.ά.. Περιλάμβανε βέβαια και όλα τα
ακίνητα ( σπίτια, αμπέλια, χωράφια, ελαιοκτήματα κτλ.),που
περιγράφονταν με κάθε λεπτομέρεια ( θέση, έκταση , γείτονες κτλ.).
Ο σύζυγος είχε την υποχρέωση να διαχειρίζεται καλά την προίκα της
συζύγου και να φροντίζει για τη διατήρηση και την ακεραιότητά της. :εν
είχε το δικαίωμα να εκποιήσει ή με άλλο τρόπο να παραχωρήσει κάποιο
από τα προικώα ακίνητα. Η κυριότητα των ακινήτων ανήκε στη σύζυγο
και μόνο την επικαρπία είχε ο σύζυγος .Αν πέθαινε ο σύζυγος ή αν
χώριζε το ανδρόγυνο, η προίκα έμενε στη γυναίκα ως ιδιοκτησία της. Αν
πέθαινε η σύζυγος, τότε ένα μέρος της προίκας κληρονομούσε ο σύζυγος
και το μεγαλύτερο μέρος κληρονομούσαν τα παιδιά. Αν το αντρόγυνο
δεν είχε αποχτήσει παιδιά, τότε η προίκα γύριζε στον προικοδότη, αν
ζούσε, ή στους νόμιμους κληρονόμους του.
Δείγμα προικοσύμφωνου, χρονολογούμενου από το 1909,είναι το
ακόλουθο, από το οποίο για ευνόητους λόγους παραλείπονται τα
ονόματα ( η γλώσσα και η ορθογραφία του προικοσύμφωνου ) :
Προικοσύμφωνον
Σήμερον την δεκάτην ογδόην του μηνός Νοεμβρίου του έτους 1909 ημέραν
της εβδομάδος Τετάρτην προσκληθείς ο υποφαινόμενος εφημέριος … εις
την οικίαν της …όπου ήτο και ο …( μέλλων γαμπρός ) ήκουσα παρ’
αυτών εγώ τε και οι μετ’ εμού προσκληθέντες συνυποφαινόμενοι τ’
ακόλουθα.
Ο κύριος …έχων θυγατέρα εις ώραν γάμου ονόματι …θέλει να
μνηστεύσει αυτήν μετά του …και προσφέρει ως προίκα της θυγατρός του
εξής.
1ον Οικίαν εις άνω μαχαλάν εντελώς τετελεσμένην πλησίον της οικίας …
(περιγράφονται λεπτομερώς οι γειτονικές οικίες ) .
2ον …7ον ( περιγράφονται λεπτομερώς τα προικιζόμενα κτήματα με τα
σύνορά τους ).
8ον Και μετρητά λίρας οθωμανικάς είκοσι αριθμ. 20.
Εν σινή, δύο τσεντερέδες, εν ταψή, δύο βυτίνες.-
Ο … ( μέλλων γαμπρός ) παραδέχεται την συμφωνίαν ταύτην και
υπόσχεται μέχρι της εποχής του γάμου θέλει τηρήσει τα καθήκοντα του
καλού μνηστήρος και ότι όταν λάβη την προίκα θα έχει μεν αυτήν υπό την
διαχείρισίν του αλλά θα φυλάτη αυτήν ως ιεράν υπό την αναπαλοτρίωτον
κυριότητα της μελούσης συζύγου του εξ αμοιβέας συγκαταθέσεως.
Ο γάμος γεννήσεται μετά τρεις μήνας από σήμερον και αν εν εκ των δύο
μερών θελήση και αποφασίση να ακυρώσει τον αρραβώνα οφείλει να
πληρώσει τω ετέρω μετζίτια αργυρά εκατον πεντήκοντα.
Οι προικίζοντες υποχρεούνται να μεταβιβάσωσι τα κτήματα προ της
εποχής του γάμου εις όνομα της μελονύμφου,οι δε μνηστήρες αμφότεροι
υπόσχονται ότι δια πάσαν είτε προ του γάμου είτε μετά του γάμου ( ω μη
γένητο) αμφισβίτησιν ή διαφοράν αφορώσαν εις την δικαιοδοσίαν της
μητροπόλεως δικαζούσης κατά τα εκκλησιαστικά νόμιμα και τα επιτόπια
έθημα.
5ιά δε τα κτήματα των ανωτέρω επειδή τυγχάνουσιν της μητρός εάν εν
περιπτώσει ζητήσουν τα ορφανά ανάλογον της μητρός των υπόσχεται ο
πατήρ κύριος … να δώση εις την θυγατέραν του … ( άλλο κτήμα ).
Επί πάσει εγένετο το παρόν ίνα χρησιμεύσει εν καιρώ δέοντι.
Εν … τη …
( Ακολουθούν υπογραφές του μνηστήρα, του προικίζοντα πατέρα και των
μαρτύρων. Για τους αγράμματους βεβαιώνουν και υπογράφουν οι
γνωρίζοντες γραφή ).
Ο θεσμός της προίκας δεν είχε καμία θετική συνέπεια στην ζωή της γυναίκας. Υπήρξε θεσμός του οποίου το κοινωνικό περιεχόμενο, οι επιπτώσεις στις οικογένειες και στις διαπροσωπικές σχέσεις καθήλωναν και κατέστρεφαν ψυχικά και οικονομικά ολόκληρες κοινωνίες.
Σήμερα ο θεσμός της προίκας έχει τυπικά και ουσιαστικά καταργηθεί. Διατηρείται μεν υπό άλλες μορφές που δεν έχουν να κάνουν μόνο με τις υποχρεώσεις της γυναίκας. «Προίκα» δίνει και ο άνδρας με τις ικανότητες και την προσφορά του σε είδος και σε χρήμα. Αλλά ως θεσμός η προίκα είναι καταδικασμένη να εκλείψει και για το λόγο ότι και ο άνδρας έχει πάψει πια να αντιμετωπίζει με τόσο φόβο και τόση δυσπιστία, όσο άλλοτε, τον γάμο (αντιθέτως τον επιδιώκει) και επειδή επίσης εκλείπει ο τύπος της άεργης κυρίας που δικαίωνε τη διατήρηση του αναχρονιστικού θεσμού. Σήμερα η γυναίκα έχει ενεργό ρόλο στην κοινωνία και μεγαλουργεί σε όλα τα επίπεδα (πολιτικό, επιστημονικό κ.λ.π) και διεκδικεί ίση μεταχείριση και θέση στον χώρο εργασίας. Το αν διατηρείται ακόμη σε κάποιες κλειστές επαρχιακές κοινωνίες, αυτό είναι μάλλον κάποια εξαίρεση, που απλώς μας θυμίζει τον κανόνα ο οποίος χάνει συνεχώς έδαφος.
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Θεσμό υπαγορευόμενο από τα κοινωνικά ήθη της αρχαιότητας και σχετιζόμενο άμεσα με το γάμο αποτελούσε η προίκα « dos » , το περιεχόμενο της οποίας ρυθμιζόταν άμεσα από τη ρωμαϊκή νομοθεσία
Ορόσημο για το δίκαιο της προίκας και γενικότερα για το οικογενειακό δίκαιο αποτέλεσε η νομοθεσία του Αυγούστου ( leges Iuliae ) κατά την κλασική περίοδο, ενώ ο Ιουστινιανός αναμόρφωσε το θεσμό της προίκας επηρεαζόμενος από ελληνικές νομικές αντιλήψεις.
Η προίκα, ως σύνολο περιουσιακών στοιχείων, απέβλεπε στην ανακούφιση των βαρών του γάμου και αποτελούσε αντιστάθμισμα του κληρονομικού μεριδίου της γυναίκας στην πατρική περιουσία.
Όταν η γυναίκα έφευγε από την οικογένεια στην οποία ως τότε ανήκε και περνούσε στην οικογένεια του συζύγου της, διακοπτόταν ο συγγενικός δεσμός κατ’αρρενογονία μεταξύ της γυναίκας και της ως τότε οικογένειάς της και η γυναίκα έχανε τα κληρονομικά της δικαιώματα πάνω στη οικογενειακή περιουσία.
Ως αντίβαρο λοιπόν, δημιουργήθηκε μία ηθική και όχι νομική υποχρέωση του εξουσιαστή (pater familias) της γυναίκας να δίνει όταν γίνει conventio in manum ορισμένα περιουσιακά στοιχεία στον άνδρα ως αποζημίωση, των οποίων ο άνδρας με αυτόν τον τρόπο γινόταν κύριος.
Το σύνολο αυτό των περιουσιακών στοιχείων ονομάστηκε dos και απέβλεπε στην ανακούφιση των βαρών του γάμου.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΕΠΕΒΑΛΑΝ ΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ
Από καταβολής του ανθρώπινου είδους το μοντέλο πάνω στο οποίο στηριζόταν η κοινωνία (εκτός λίγων εξαιρέσεων) ήταν λίγο πολύ το ίδιο για αιώνες. Το ισχυρό αρσενικό ήταν αυτό που έπρεπε να ψάξει να βρει τροφή, να κυνηγήσει, να διεκδικήσει την «τροφή» από τους άλλους διεκδικητές – αρσενικά και να παλέψει μαζί τους αν χρειαστεί. Το ανίσχυρο θηλυκό ως επί το πλείστον ήταν επιφορτισμένο με την ανατροφή των παιδιών. Με την πάροδο του χρόνου ο άνθρωπος εξελισσόταν αλλά το μοντέλο ουσιαστικά δεν άλλαζε. Η σπηλιά μπορεί να έγινε καλύβα ή σπίτι αλλά πάντα το θηλυκό ήταν μέσα για να μεγαλώνει τα παιδιά και το αρσενικό κουβαλούσε τα αναγκαία.
Το μοντέλο αυτό διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα περίπου του περασμένου αιώνα. Η πολιτεία, όπως είχε υποχρέωση, φρόντισε να προσαρμόσει τη νομοθεσία της σε αυτήν την κοινωνική δομή και προσπάθησε να μεριμνήσει για τους «ανίσχυρους», γι αυτούς δηλαδή που δεν είχαν τη δυνατότητα να εργασθούν. Όταν πέθαινε ο πατέρας άγαμης κορασίδος αυτή δικαιούτάν σύνταξης θανάτου μέχρι να παντρευτεί ή σε περίπτωση που δεν παντρευόταν, σε όλη της τη ζωή. Για τους ίδιους λόγους δικαιούνταν συντάξεως η χήρα θανόντος, για τους ίδιους λόγους προβλεπόταν η καταβολή διατροφής στη σύζυγο σε περίπτωση που λυόταν ο γάμος με υπαιτιότητα του συζύγου. Ακόμα και ο θεσμός της προίκας μπορεί να εξηγηθεί από τη συγκεκριμένη κοινωνική δομή. Ήταν ένα είδος οικονομικού βοηθήματος προς το γαμπρό αφού η οικογένεια της νύφης απαλλασσόταν πλέον από την υποχρέωση διατροφής της. Μέχρι και τις αρχές του 20Ου αιώνα η φροντίδα για τον γάμο των παιδιών ήταν μέλημα και καθήκον των γονιών και μάλιστα του πατέρα που φρόντιζε για την προικοδότηση των κοριτσιών της οικογένειας. Ο θεσμός της προικοδότησης στηρίζονταν στο αίσθημα της ευθύνης των γονιών να στεριώσουν οικονομικά και κοινωνικά τα παιδιά τους που έφτιαχναν καινούρια οικογένεια. Η προίκα της γυναίκας αποτελούσε την συνεισφορά της στον οικογενειακό προϋπολογισμό και μια ελάφρυνση του συζύγου από τα οικονομικά βάρη της οικογένειας.
Προίκες και προικοσύμφωνα
Στη νεοελληνική οικογένεια τα παιδιά παντρεύονταν κατά σειρά
ηλικίας.0ι θυγατέρες προηγούνταν κι ακολουθούσαν τα παλικάρια, με τη
σειρά τους κι αυτά. Ήταν ατιμωτικό για τον άντρα να παντρευτεί πρώτος
και ν’ αφήσει αδελφή μεγαλύτερη ή μικρότερη ανύπαντρη. Πολλά
παλικάρια έμεναν ανύπαντρα, γιατί δεν μπόρεσαν ν’ αποκαταστήσουν τις αδελφές τους.
Ο θεσμός της προικοδότησης των θυγατέρων είναι πανάρχαιος και
από τα ομηρικά χρόνια φτάνει μέχρι την εποχή μας .Για αιώνες
αμέτρητους από τα φυσικά και επίκτητα προσόντα της νύφης (ομορφιά,
ψυχική και πνευματική καλλιέργεια κτλ.) το πρώτο που εξεταζόταν
ήταν η προίκα της. Η απροίκιστη ήταν κοινωνικά κατώτερη και
δύσκολα βρισκόταν γαμπρός να τη ζητήσει σε γάμο.
Η γυναίκα δεν εργαζόταν. Τα βάρη του γάμου τα σήκωνε αποκλειστικά
και μόνο ο άντρας. Αυτός είχε την υποχρέωση να συντηρεί τη σύζυγό
του , ανάλογα με την κοινωνική της θέση , και να μεγαλώνει , με
ανάλογο τρόπο και πάλι , τα παιδιά του. Η προίκα της γυναίκας
αποτελούσε τη συνεισφορά της στον οικογενειακό προϋπολογισμό και
μια ελάφρυνση του συζύγου από τα οικονομικά βάρη της οικογένειας.
Από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια ( 5ος αι. μ.Χ.) για τη σύσταση της
προίκας συντάσσονταν προικώα έγγραφα. Η συνήθεια αυτή κράτησε
σε όλη τη βυζαντινή περίοδο και συνεχίστηκε στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας .Τα έγγραφα αυτά ονομάζονταν προικοσύμφωνα (αλλού
προικοχάρτια, αρραβωνοχάρτια κτλ.) και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
συντάσσονταν από κληρικούς, ιερείς ή μοναχούς, που εφάρμοζαν το
οικογενειακό δίκαιο στους υπόδουλους Έλληνες. Η σύνταξή τους
γινόταν πάντα με παρουσία μαρτύρων, που ήταν υποχρεωμένοι να
υπογράψουν το προικοσύμφωνο. Το προικοσύμφωνο συντασσόταν πριν
από τον γάμο. Η προίκα παραδινόταν στον γαμπρό πριν από τη στέψη.
Περιλάμβανε είδη ρουχισμού , έπιπλα, οικιακά σκεύη, κοσμήματα, ζώα
(πρόβατα,βόδια ),νομίσματα κ.ά.. Περιλάμβανε βέβαια και όλα τα
ακίνητα ( σπίτια, αμπέλια, χωράφια, ελαιοκτήματα κτλ.),που
περιγράφονταν με κάθε λεπτομέρεια ( θέση, έκταση , γείτονες κτλ.).
Ο σύζυγος είχε την υποχρέωση να διαχειρίζεται καλά την προίκα της
συζύγου και να φροντίζει για τη διατήρηση και την ακεραιότητά της. :εν
είχε το δικαίωμα να εκποιήσει ή με άλλο τρόπο να παραχωρήσει κάποιο
από τα προικώα ακίνητα. Η κυριότητα των ακινήτων ανήκε στη σύζυγο
και μόνο την επικαρπία είχε ο σύζυγος .Αν πέθαινε ο σύζυγος ή αν
χώριζε το ανδρόγυνο, η προίκα έμενε στη γυναίκα ως ιδιοκτησία της. Αν
πέθαινε η σύζυγος, τότε ένα μέρος της προίκας κληρονομούσε ο σύζυγος
και το μεγαλύτερο μέρος κληρονομούσαν τα παιδιά. Αν το αντρόγυνο
δεν είχε αποχτήσει παιδιά, τότε η προίκα γύριζε στον προικοδότη, αν
ζούσε, ή στους νόμιμους κληρονόμους του.
Δείγμα προικοσύμφωνου, χρονολογούμενου από το 1909,είναι το
ακόλουθο, από το οποίο για ευνόητους λόγους παραλείπονται τα
ονόματα ( η γλώσσα και η ορθογραφία του προικοσύμφωνου ) :
Προικοσύμφωνον
Σήμερον την δεκάτην ογδόην του μηνός Νοεμβρίου του έτους 1909 ημέραν
της εβδομάδος Τετάρτην προσκληθείς ο υποφαινόμενος εφημέριος … εις
την οικίαν της …όπου ήτο και ο …( μέλλων γαμπρός ) ήκουσα παρ’
αυτών εγώ τε και οι μετ’ εμού προσκληθέντες συνυποφαινόμενοι τ’
ακόλουθα.
Ο κύριος …έχων θυγατέρα εις ώραν γάμου ονόματι …θέλει να
μνηστεύσει αυτήν μετά του …και προσφέρει ως προίκα της θυγατρός του
εξής.
1ον Οικίαν εις άνω μαχαλάν εντελώς τετελεσμένην πλησίον της οικίας …
(περιγράφονται λεπτομερώς οι γειτονικές οικίες ) .
2ον …7ον ( περιγράφονται λεπτομερώς τα προικιζόμενα κτήματα με τα
σύνορά τους ).
8ον Και μετρητά λίρας οθωμανικάς είκοσι αριθμ. 20.
Εν σινή, δύο τσεντερέδες, εν ταψή, δύο βυτίνες.-
Ο … ( μέλλων γαμπρός ) παραδέχεται την συμφωνίαν ταύτην και
υπόσχεται μέχρι της εποχής του γάμου θέλει τηρήσει τα καθήκοντα του
καλού μνηστήρος και ότι όταν λάβη την προίκα θα έχει μεν αυτήν υπό την
διαχείρισίν του αλλά θα φυλάτη αυτήν ως ιεράν υπό την αναπαλοτρίωτον
κυριότητα της μελούσης συζύγου του εξ αμοιβέας συγκαταθέσεως.
Ο γάμος γεννήσεται μετά τρεις μήνας από σήμερον και αν εν εκ των δύο
μερών θελήση και αποφασίση να ακυρώσει τον αρραβώνα οφείλει να
πληρώσει τω ετέρω μετζίτια αργυρά εκατον πεντήκοντα.
Οι προικίζοντες υποχρεούνται να μεταβιβάσωσι τα κτήματα προ της
εποχής του γάμου εις όνομα της μελονύμφου,οι δε μνηστήρες αμφότεροι
υπόσχονται ότι δια πάσαν είτε προ του γάμου είτε μετά του γάμου ( ω μη
γένητο) αμφισβίτησιν ή διαφοράν αφορώσαν εις την δικαιοδοσίαν της
μητροπόλεως δικαζούσης κατά τα εκκλησιαστικά νόμιμα και τα επιτόπια
έθημα.
5ιά δε τα κτήματα των ανωτέρω επειδή τυγχάνουσιν της μητρός εάν εν
περιπτώσει ζητήσουν τα ορφανά ανάλογον της μητρός των υπόσχεται ο
πατήρ κύριος … να δώση εις την θυγατέραν του … ( άλλο κτήμα ).
Επί πάσει εγένετο το παρόν ίνα χρησιμεύσει εν καιρώ δέοντι.
Εν … τη …
( Ακολουθούν υπογραφές του μνηστήρα, του προικίζοντα πατέρα και των
μαρτύρων. Για τους αγράμματους βεβαιώνουν και υπογράφουν οι
γνωρίζοντες γραφή ).
Ο θεσμός της προίκας δεν είχε καμία θετική συνέπεια στην ζωή της γυναίκας. Υπήρξε θεσμός του οποίου το κοινωνικό περιεχόμενο, οι επιπτώσεις στις οικογένειες και στις διαπροσωπικές σχέσεις καθήλωναν και κατέστρεφαν ψυχικά και οικονομικά ολόκληρες κοινωνίες.
Σήμερα ο θεσμός της προίκας έχει τυπικά και ουσιαστικά καταργηθεί. Διατηρείται μεν υπό άλλες μορφές που δεν έχουν να κάνουν μόνο με τις υποχρεώσεις της γυναίκας. «Προίκα» δίνει και ο άνδρας με τις ικανότητες και την προσφορά του σε είδος και σε χρήμα. Αλλά ως θεσμός η προίκα είναι καταδικασμένη να εκλείψει και για το λόγο ότι και ο άνδρας έχει πάψει πια να αντιμετωπίζει με τόσο φόβο και τόση δυσπιστία, όσο άλλοτε, τον γάμο (αντιθέτως τον επιδιώκει) και επειδή επίσης εκλείπει ο τύπος της άεργης κυρίας που δικαίωνε τη διατήρηση του αναχρονιστικού θεσμού. Σήμερα η γυναίκα έχει ενεργό ρόλο στην κοινωνία και μεγαλουργεί σε όλα τα επίπεδα (πολιτικό, επιστημονικό κ.λ.π) και διεκδικεί ίση μεταχείριση και θέση στον χώρο εργασίας. Το αν διατηρείται ακόμη σε κάποιες κλειστές επαρχιακές κοινωνίες, αυτό είναι μάλλον κάποια εξαίρεση, που απλώς μας θυμίζει τον κανόνα ο οποίος χάνει συνεχώς έδαφος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου